એવું મેં સાંભળ્યું—એક વખત ભગવંત શ્રાવસ્તિની પાસે અનાથપિંડિકાના જેતવનમાં વિહા૨ કરી રહ્યા હતા. ત્યાં ભગવંતે ભિક્ષુઓને સંબોધિને કહ્યું: “ભિક્ષુઓ!”

“ભદન્ત!”, ભિક્ષુઓએ જવાબ આપ્યો. ભગવંતે એવું કહ્યું:

“ભિક્ષુઓ, ધર્મમાં મારા વારસદાર બનો, માલમિલ્કતમાં નહીં. મારામાં તમારા માટે એવી અનુકંપા છે: ‘કઇ રીતે સાધકો ધર્મમાં મારા વારસદાર બને, માલમિલ્કતમાં નહીં’.

ધારોકે ભિક્ષુઓ, તમે માલમિલ્કતમાં મારા વારસદાર બનો, ધર્મમાં નહીં, તો બીજા લોકો તમને જોઇને કહે: ‘આ ગુરુના સાધકો માલમિલ્કતના વારસદાર હોય એમ રહે છે, ધર્મના વારસદાર તરીકે નહીં’. અને મને જોઇને કહેશે: ‘આ ગુરુના સાધકો માલમિલ્કતના વારસદાર હોય એમ રહે છે, ધર્મના વારસદાર તરીકે નહીં’.

ધારોકે ભિક્ષુઓ, તમે ધર્મમાં મારા વારસદાર બનો, માલમિલ્કતમાં નહીં, તો બીજા લોકો તમને જોઇને કહે: ‘આ ગુરુના સાધકો ધર્મના વારસદાર હોય એમ રહે છે, માલમિલ્કતના વારસદાર તરીકેનહીં’. અને મને જોઇને કહેશે: ‘આ ગુરુના સાધકો ધર્મના વારસદાર હોય એમ રહે છે, માલમિલ્કતના વારસદાર તરીકે નહીં’.

“એટલા માટે ભિક્ષુઓ, ધર્મમાં મારા વારસહાર બનો, માલમિલ્કતમાં નહીં. મારામાં તમારા માટે એવી અનુકંપા છે: ‘કઇ રીતે સાધકો ધર્મમાં મારા વારસદાર બને, માલમિલ્કતમાં નહીં’.

ઘારોકે, ભિક્ષુઓ, મેં ખાધું હોય અને પેટ ભરાઇ જવાથી સંતુષ્ટ થઇને ભોજન પતાવ્યું હોય; અને મારી પાસે ભિક્ષાન્ન વધ્યુ હોય જે ફેંકી દેવાનું હોય. અને બે સખત ભૂખને લીધે દુર્બળ થઇ ગયેલા ભિક્ષુઓ આવે. એમને હું કહું: ભિક્ષુઓ, મેં ખાધું છે અને પેટ ભરાઇ જવાથી સંતુષ્ટ થઇને ભોજન પતાવ્યું છે; અને મારી પાસે ભિક્ષાન્ન વધ્યું છે જે ફેંકી દેવાનું છે. જો ઇચ્છા હોય તો ખાઓ. જો તમે નહી ખાઓ તો હું એને વેરાન જગ્યામાં નાખી દઇશ અથવા જ્યાં કોઇ પણ જીવજંતુઓ ના હોય એવા પાણીમાં ફેંકી દઇશ’.

તો એક ભિક્ષુના મનમાં એવો વિચાર આવ્યો: ‘ભગવંતે ખાધું છે અને પેટ ભરાઇ જવાથી સંતુષ્ટ થઇને ભોજન પતાવ્યું છે; અને એમની પાસે ભિક્ષાન્ન વધ્યું છે જે ફેંકી દેવાનું છે. અમે જો નહીં ખાઇએ તો ભગવંત એને વેરાન જગ્યામાં નાખી દેશે અથવા જ્યાં કોઇ પણ જીવજંતુઓ ના હોય એવા પાણીમાં ફેંકી દેશે. પણ ભગવંતે એવું પણ કહ્યું છે: “ભિક્ષુઓ, ધર્મમાં મારા વારસહાર બનો, માલમિલ્કતમાં નહીં”. અને ભિક્ષાન્ન એક પ્રકારની માલમિલ્કત છે. કેમ હું આ ભિક્ષાન્ન ખાધા વગર ભૂખની દુર્બળતા સાથે આ દિવસ અને રાત વિતાવું’. તો પછી એણે ભિક્ષાન્ન ખાધા વગર ભૂખની દુર્બળતા સાથે આ દિવસ અને રાત વિતાવી.

બીજા ભિક્ષુના મનમાં એવો વિચાર આવ્યો: ‘ભગવંતે ખાધું છે અને પેટ ભરાઇ જવાથી સંતુષ્ટ થઇને ભોજન પતાવ્યું છે; અને એમની પાસે ભિક્ષાન્ન વધ્યું છે જે ફેંકી દેવાનું છે. અમે જો નહીં ખાઇએ તો ભગવંત એને વેરાન જગ્યામાં નાખી દેશે અથવા જ્યાં કોઇ પણ જીવજંતુઓ ના હોય એવા પાણીમાં ફેંકી દેશે. કેમ હું આ ભિક્ષાન્ન ખાઇને ભૂખની દુર્બળતા દૂર કરીને આ દિવસ અને રાત વિતાવું’. તો પછી એણે ભિક્ષાન્ન ખાઇને ભૂખની દુર્બળતા દૂર કરીને આ દિવસ અને રાત વિતાવી.

ભિક્ષુઓ, જોકે એ ભિક્ષુ ભિક્ષાન્ન ખાઇને ભૂખની દુર્બળતા દૂર કરીને આ દિવસ અને રાત વિતાવે, તો પણ મારા હિસાબે પહેલો ભિક્ષુ વધારે માનનીય અને પ્રસંશા યોગ્ય છે. એ શેના માટે? ભિક્ષુઓ, એવું કરવાથી લાંબા સમય સુધી એ ભિક્ષુને થોડી ઈચ્છાઓ વાળો, સંતુષ્ટ, તપસ્વી, સભર, અને ઉદ્યમશીલ રહેવામાં સહાયતા મળશે.

એટલા માટે ભિક્ષુઓ, ધર્મમાં મારા વારસહાર બનો, માલમિલ્કતમાં નહીં. મારામાં તમારા માટે એવી અનુકંપા છે: ‘કઇ રીતે સાધકો ધર્મમાં મારા વારસદાર બને, માલમિલ્કતમાં નહીં’”.

ભગવંતે એવુ કહ્યું. એમ કહીને ભગવંત બેઠક પરથી ઉભા થઇને એમની કુટીમાં ગયા.

ત્યારે ભગવંતના ગયાની થોડી વાર પછી આયુષ્યમાન સારિપુત્રએ ભિક્ષુઓને સંબોધિને કહ્યું: “આદરણીય ભિક્ષુઓ!”

“હા આદરણીય”, ભિક્ષુઓએ સારિપુત્રને જવાબ આપ્યો. આયુષ્યમાન સારિપુત્રએ એવું કહ્યું:

“કઇ રીતે એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્ચો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા, અને કઇ રીતે શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે”?

“આદરણીય, આ ભાષણનો અર્થ જાણવા માટે અમે ખુબ દૂરથી પણ સારિપુત્ર પાસે આવીશું. આદરણીય સારિપુત્ર પોતેજ આ વિષયની સ્પષ્ટતા કરે તો સારું. જે પ્રમાણે આદરણીય સારિપુત્ર કહેશે એ જ પ્રમાણે ભિક્ષુઓ યાદ રાખશે.”

“તો આદરણીયો, સાંભળો, અને સારી રીતે મનમા રાખો, હું કહું છું”.

“હા આદરણીય”, ભિક્ષુઓએ સારિપુત્રને જવાબ આપ્યો. આયુષ્યમાન સારિપુત્રએ એવું કહ્યું:

“આદરણીયો, કઇ રીતે એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા? અહીં આદરણીયો, એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા, જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ નથી કરતા, તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા હોય છે. આ બાબતમાં ત્રણ કારણોના આધારે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. ‘એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા’—આ પહેલી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. ‘જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ નથી કરતા’—આ બીજી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. ‘તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા છે’—આ ત્રીજી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. આદરણીયો, વરિષ્ઠ ભિક્ષુ આમ ત્રણ રીતે નિંદાપાત્ર હોય છે. આ બાબતમાં મધ્યમ ભિક્ષુ … અને એ જ પ્રમાણે નવા ભિક્ષુ ત્રણ કારણોના આધારે નિંદાપાત્ર હોય છે. ‘એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા’—આ પહેલી રીતે નવા ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. ‘જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ નથી કરતા’—આ બીજી રીતે નવા ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. ‘તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા હોય છે’—આ ત્રીજી રીતે નવા ભિક્ષુ નિંદાપાત્ર છે. આદરણીયો, નવા ભિક્ષુ આમ ત્રણ રીતે નિંદાપાત્ર હોય છે. આમ આદરણીયો, એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા નથી ગ્રહણ કરતા એવું કહેવાય.

કઇ રીતે એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્ચો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે? અહીં આદરણીયો, એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે—‘જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ કરે છે’—તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા નથી હોતા. આ બાબતમાં ત્રણ કારણોના આધારે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. ‘એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે’—આ પહેલી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. ‘જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ કરે છે’—આ બીજી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા નથી’—આ ત્રીજી રીતે વરિષ્ઠ ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. આદરણીયો, વરિષ્ઠ ભિક્ષુ આમ ત્રણ રીતે વખાણ કરવા લાયક છે. આ બાબતમાં મધ્યમ ભિક્ષુ … નવા ભિક્ષુ ત્રણ કારણોના આધારે વખાણ કરવા લાયક છે. ‘એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે’—આ પહેલી રીતે નવા ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. ‘જે વસ્તુઓનો ગુરૂએ ત્ચાગ કરવાનો કહ્યો હોય એનો ત્યાગ કરે છે’—આ બીજી રીતે નવા ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. તેઓ આળસુ, બેદરકાર, પાછળ રહી જવામાં પહેલા, અને એકાંતવાસની અવગણના કરનારા નથી’—આ ત્રીજી રીતે નવા ભિક્ષુ વખાણ કરવા લાયક છે. આદરણીયો, નવા ભિક્ષુ આમ ત્રણ રીતે વખાણ કરવા લાયક છે. આમ આદરણીયો, એકાંતમાં રહેતા ગુરૂના શિષ્યો એકાંતવાસની શિક્ષા ગ્રહણ કરે છે એવું કહેવાય.

આ બાબતમાં લોભ અને દ્વેષ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય. લોભ અને દ્વેષના ત્યાગ માટે દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે. અને આદરણીયો, એ કેવો દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે? આ એ આર્ય અષ્ટાંગ માર્ગ જ છે—સમ્યક્ દૃષ્ટિ, સમ્યક્ સંકલ્પ, સમ્યક્ વાણી, સમ્યક્ કાર્યો, સમ્યક્ આજીવિકા, સમ્યક્ ઉદ્યમ, સમ્યક્ સ્મૃતિ, સમ્યક્ સમાધિ. આદરણીયો, આ જ એ દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે.

આ બાબતમાં ક્રોધ અને રોષ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય … તુચ્છકાર અને ક્રૂરતા ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય, ઇર્ષા અને કંજૂસાઇ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય, છળ અને કપટ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય. જડતા અને હિંસા ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય. અભિમાન અને ઘમંડ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય, મદ અને પ્રમાદ ખરાબ વસ્તુઓ કહેવાય, મદ અને પ્રમાદના ત્યાગ માટે દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે. અને આદરણીયો, એ કેવો દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે? આ એ આર્ય અષ્ટાંગ માર્ગ જ છે—સમ્યક્ દૃષ્ટિ, સમ્યક્ સંકલ્પ, સમ્યક્ વાણી, સમ્યક્ કાર્યો, સમ્યક્ આજીવિકા, સમ્યક્ ઉદ્યમ, સમ્યક્ સ્મૃતિ, સમ્યક્ સમાધિ. આદરણીયો, આ જ એ દૃષ્ટિ અને જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારો મધ્યમ માર્ગ છે જે શાંતિ, દિવ્યજ્ઞાન, સંબુદ્ધિ, અને નિર્વાણ તરફ લઇ જનારો છે”.

સારિપુત્રએ એવું કહ્યું. એ ભિક્ષુઓ સારિપુત્રના વચનોથી સંતુષ્ટ અને આનંદિત થયા.

ધર્મના વારસદાર સૂત્રની સમાપ્તિ.

The Middle Discourses

|_A. The First Fifty

|__I. The Chapter on the Root of All Things

MN3. ધર્મ વારસદાર સૂત્ર

Translations [33]

English

繁體字

日本語

Français

Deutsch

Italiano

Español

Português

Русский

Norsk

Magyar

Srpski

Čeština

Polski

Slovenščina

हिंदी

ગુજરાતી

বাংলা

Việt Ngữ

Bahasa Indonesia

සිංහල

ပြန်သွားရန်

ภาษาไทย

पाळिभासा (Pāli)

Reference

Translations [33]

English

繁體字

日本語

Français

Deutsch

Italiano

Español

Português

Русский

Norsk

Magyar

Srpski

Čeština

Polski

Slovenščina

हिंदी

ગુજરાતી

বাংলা

Việt Ngữ

Bahasa Indonesia

සිංහල

ပြန်သွားရန်

ภาษาไทย

पाळिभासा (Pāli)

Reference

Commentaries [1]

Việt Ngữ